پرتو درمانی (یا رادیوتراپی) یکی از روش‌های اصلی درمان سرطان است که در آن از اشعه‌های پرانرژی مانند اشعه ایکس، پروتون‌ها یا الکترون‌ها برای نابودی سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد و تکثیر آن‌ها استفاده می‌شود.
این روش معمولاً به دو صورت درمانی یا تسکینی به کار می‌رود. در حالت درمانی، هدف از بین بردن تومور یا کاهش اندازه آن است، در حالی که در حالت تسکینی، هدف کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.
نحوه عملکرد پرتو درمانی
پرتودرمانی با آسیب رساندن به DNA سلول‌های سرطانی، مانع از تکثیر آن‌ها می‌شود. از آنجایی که سلول‌های سرطانی به سرعت تقسیم می‌شوند و حساسیت بیشتری به این آسیب‌ها دارند، رادیوتراپی بیشتر آن‌ها را هدف قرار می‌دهد. با این حال، سلول‌های سالم نیز ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند، اما معمولاً توانایی ترمیم خود را دارند.
انواع پرتو درمانی
1. پرتودرمانی خارجی
(External Beam Radiation Therapy – EBRT): این روش رایج‌ترین نوع پرتو درمانی است. در آن، دستگاهی در خارج از بدن اشعه‌های پرانرژی را به سمت ناحیه‌ای که تومور وجود دارد، هدایت می‌کند. انواع مختلفی از EBRT وجود دارد: IMRT (پرتودرمانی تعدیل شدت): در این روش، شدت اشعه تنظیم می‌شود تا به طور دقیق به تومور برسد و آسیب به بافت‌های سالم کاهش یابد.
پرتودرمانی با پروتون: به جای اشعه ایکس، از پروتون‌ها استفاده می‌شود که می‌توانند به طور دقیق‌تر تومور را هدف قرار دهند و به بافت‌های اطراف آسیب کمتری وارد کنند.
2. پرتودرمانی داخلی
(براکی‌تراپی – Brachytherapy): در این روش، مواد رادیواکتیو به طور مستقیم در داخل یا نزدیکی تومور قرار داده می‌شوند. براکی‌تراپی برای برخی از انواع سرطان‌ها مانند سرطان پروستات، دهانه رحم و پستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
3. رادیوتراپی سیستمیک:
در این روش، مواد رادیواکتیو به شکل خوراکی یا تزریقی به بیمار داده می‌شوند که به طور خاص به سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند. برای مثال، ید رادیواکتیو برای درمان سرطان تیروئید استفاده می‌شود.
موارد استفاده از پرتو درمانی
پرتودرمانی می‌تواند برای انواع مختلف سرطان استفاده شود و در مراحل مختلف بیماری به کار رود:
1. درمان اولیه:
در برخی از سرطان‌ها، پرتو درمانی به عنوان درمان اصلی برای از بین بردن تومور استفاده می‌شود.
2. بعد از جراحی (ادجوانت):
برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقیمانده پس از جراحی
3. قبل از جراحی (نئوادجوانت):
برای کوچک کردن تومور و تسهیل جراحی.
4. تسکینی:
برای کاهش درد یا سایر علائم ناشی از تومورهای غیرقابل درمان یا سرطان‌های پیشرفته.
عوارض جانبی پرتو درمانی
عوارض پرتو درمانی بسته به نوع سرطان، محل درمان و دوز اشعه می‌تواند متفاوت باشد. این عوارض ممکن است موقتی یا دائمی باشند.
1. عوارض عمومی:
- خستگی: یکی از شایع‌ترین عوارض است که ممکن است در طول درمان و بعد از آن ادامه داشته باشد.
- تغییرات پوستی: ناحیه‌ای که تحت پرتو درمانی قرار می‌گیرد ممکن است قرمز، خشک یا تحریک شود.
2. عوارض خاص منطقه‌ای:
- درمان سر و گردن: ممکن است باعث ریزش مو، زخم‌های دهانی، مشکلات بلع یا خشکی دهان شود.
- درمان قفسه سینه: ممکن است به ریه‌ها آسیب بزند و باعث تنگی نفس یا سرفه شود.
- درمان شکم و لگن: ممکن است منجر به اسهال، تهوع، یا مشکلات مثانه شود.
- درمان مغز: ممکن است باعث سردرد، مشکلات حافظه و تغییرات عصبی شود.
3. عوارض بلندمدت:
- آسیب به بافت‌های سالم: گاهی اوقات بافت‌های سالم ممکن است به تدریج در اثر اشعه آسیب ببینند که منجر به مشکلاتی مانند فیبروز (سفت شدن بافت‌ها) شود.
- افزایش خطر سرطان‌های ثانویه: در موارد نادر، پرتو درمانی ممکن است در آینده باعث ایجاد سرطان‌های ثانویه شود.
مراقبت و مدیریت عوارض
پزشکان و تیم درمانی تلاش می‌کنند تا عوارض پرتو درمانی را به حداقل برسانند. این اقدامات شامل موارد زیر است:
- برنامه‌ریزی دقیق: با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، پزشکان سعی می‌کنند اشعه را به طور دقیق به تومور متمرکز کنند و به بافت‌های سالم آسیب کمتری وارد کنند.
- داروهای حمایتی: برای مدیریت عوارضی مانند تهوع، خستگی یا تحریکات پوستی.
- مشاوره و حمایت روانی: برای کمک به بیمار در مدیریت استرس‌های روانی مرتبط با درمان.